Karpaty Naszym Domem

We wtorek, 5 lutego 2013 r. w Ośrodku Edukacyjnym Magurskego Parku Narodowego w Krempnej spotkali się pasterze i przedstawiciele lokalnych samorządów i organizacji. Na spotkaniu szkoleniowo-informacyjnym zorganizowanym przez Fundację Pasterstwo Transhumacyjne, Porozumienie Karpackie "Karpaty Naszym Domem" i Stowarzyszenie Beskid Zielony prezentowany był projekt REDYK KARPACKI "TRANSHUMANCE 2013".

Celem tego projektu jest międzynarodowe spotkanie ludzi żyjących i tworzących w Karpatach, ich integracja, możliwość poznania się oraz ukazanie bogactwa kulturowego mieszkańców. Oprócz tego Redyk ukaże również bogactwa i unikatowość karpackiej przyrody oraz sposoby na zrównoważony rozwój terenów górskich.

W Redyku weźmie udział: trzysta sztuk owiec, psy pasterskie, osły i konie (jako zwierzęta juczne) oraz 7 pasterzy (dwóch czabanów z Rumunii, dwóch Hucułów z Ukrainy oraz trzech pasterzy z Polski). Trasa obejmować będzie ok. 1400 km na terenie pięciu państw karpackich. Dzienny dystans jaki pokonują owce podczas zarówno wypasu i redyku to 10-15 km.

"W Redyku wezmą udział owce rumuńskie, ponieważ chcemy nawiązać do kolonizacji wołoskiej. Postanowiliśmy, że tak jak to miało miejsce kilka wieków temu łukiem Karpat będziemy przechodzić z owcami pochodzącymi z Rumunii" - informuje Józef Michałek z Istebnej, przedstawiciel Związku Podhalan Oddział Górali Ślaskich.

Inicjatorem i jednym z pomysłodawców redyku jest Piotr Kohut z Koniakowa w powiecie cieszyńskim, Prezes Fundacji Transhumance. "Jestem bacą w Beskidzie Śląskim i zawodowo zajmuję się wypasaniem owiec. Pomysł redyku się rodził przez wiele lat i wynika z potrzeby emocjonalnej. Nasze działania od wielu lat polegają na propagowaniu kultury karpackiej. Nie chcemy zamykać się w regionach, subregionach. Chcemy pokazać, że naszym dziedzictwem jest pasterstwo tradycyjne, wynikające z kultury wołoskiej, która to przed wiekami zagospodarowywała tereny górskie. Nasza kultura też musiała się odrodzić kilka lat temu, aby pojawiła się tradycja wypasu. Na Podhalu wygląda to nieco lepiej, ale poszło to trochę w stronę komercyjną. My chcemy wyróżnić każdy region w Karpatach w tym naszym projekcie, a zarazem rozpalić watry w sercach ludzi poprzez przejście owiec, aby zwrócili uwagę na lokalne środowiska, działające na rzecz regionów. Nic nas bardziej nie łączy, jak sprawy związane z przyrodą i kulturą pasterską. Są one takie same w Rumunii i na Ukrainie. Tradycja pasterska jest czynnikiem, który łączy wszystkie te państwa i narody, nawet w językowym aspekcie zagadnień związanych z serowarstwem. W całych Karpatach w ten sam sposób są wypasane owce i produkowane sery. My pokazujemy, wpisując się w ideę konwencji karpackiej, że kiedy ludzie od dołu zaczynają inicjatywę ma to inny wymiar, niż gdy są to działania narzucone od góry i określone na dane rozwiązania. Mamy nadzieję, że po Redyku środowiska: rumuńskie, na Huculszczyźnie, Zakarpaciu i w polskich Karpatach będą kultywować tę tradycję."

Wspólny wypas owiec należących do wielu właścicieli, gazdów, prowadzony przez bacę praktykowany jest w Karpatach nieprzerwanie od wielu stuleci. Owce co roku prowadzone są na letnie pastwiska i tam przebywają od początku maja do końca września. Zadaniem bacy jest uzyskanie zgody właścicieli hal na prowadzenie wypasu, wynajęcie juhasów i pozyskanie takiej ilości owiec, aby sałasz przynosił zysk. Pędzenie owiec na pastwiska poprzedza obrzęd "mieszania owiec". Jest on wydarzeniem odnawiającym co roku więź wspólnoty pasterskiej wsi. W naturalny sposób "mieszanie" przenosiło sakrum świątyni na "wspólny sałasz". W ten sposób kształtowała się kultura pasterska będąca zarazem źródłem żywotnej kultury góralskiej łączącej do dziś mieszkańców Karpat. Górale skupieni w Związku Podhalan Oddział Górali Śląskich od kilku lat z powodzeniem przywracają gospodarkę i tradycyjne obrzędy związane z wypasem kulturowym. Entuzjaści tego ciekawego ruchu starają się o wpisanie na listę UNESCO swe działania jako niematerialne dziedzictwo kultury Karpat.

Redyk Karpacki "Transhumance 2013" to projekt tradycyjnej wędrówki z owcami przez Karpaty, organizowany dla uczczenia wędrówek pasterzy wołoskich, które doprowadziły do zasiedlenia obszaru Karpat i powstania wspólnej wysokogórskiej kultury pasterskiej. Całe przedsięwzięcie rozpocznie się 11 maja 2013 r. mieszaniem owiec w Rumunii w miejscowości Rotbav (w rejonie Brasov). Wędrówka pasterzy na obszarze Rumunii planowana jest na okres od 11 maja do 5 czerwca i przebiegać będzie przez rejony: Brasov, Mures, Cluj, Bistrita, Nasand, Maramures i zakończy się na przejściu rumuńsko-ukraińskim w Sighetu Marmatei. Na Ukrainie przebiegać będzie przez regiony: iwanofrankowski, zakarpacki i lwowski. Owce przekroczą granicę w Krościenku i pod opieką pasterzy przejdą przez Polskę w okresie od 30 czerwca do 29 sierpnia. W województwie podkarpackim Redyk będzie odbywał się od 1 lipca do 14 lipca, a jego trasa przebiegać będzie łańcuchem Karpat w okolicach połonin i pasma granicznego przez powiaty: bieszczadzki, leski, sanocki, krośnieński i jasielski. Następnie wędrówka pasterzy na terenie województwa małopolskiego odbywać się będzie w dniach od 15 lipca do 11 sierpnia. W dniach od 12 do 25 sierpnia redyk zagości w województwie śląskim. Od 30 sierpnia do 14 września ostatnia trasa Redyku przebiegać będzie na terenie Czech. Imprezie tej towarzyszyć będą wycieczki, konferencje, seminaria, spotkania oraz szkolenia na terenie południowej Polski.

Głównymi wartościami ideologicznymi organizatorów Redyku jest wiara w Pana Boga. Górale zaangażowani w ten projekt wierzą, że z Redyk powiedzie ich właściwymi ścieżkami w górach i życiu. Nie bez znaczenia jest tu miłość do świata gór, ludzi i przyrody. Ideologia Redyku jest sposobem na życie, gdyż jest ono niczym innym jak ciągłą wędrówką. Organizatorzy zapewniają, że nie robią tego, aby ustanawiać rekordy i ścigać się z kimkolwiek. Pokładają ufność w Bogu oraz w doświadczenie i dobre intencje ludzi. Stawiają na pierwszym miejscu bezpieczeństwo i zdrowie ludzi. Dobrostan oraz dobra kondycja zwierząt będzie pod stałym nadzorem i dodatkowym dozorem weterynaryjnym. Pochód ze stadem będzie odbywał się w naturalnym rytmie dziennego sposobu wypasu owiec. Poza tym górale muszą zawierzyć w kompetencje partnerów i lokalnych przewodników. Ich wytrwałość i determinacja w realizacji tego celu być może ożywi nasze polskie tradycje pasterskie.

Warto wiedzieć, że jeszcze w latach osiemdziesiątych w Polsce wypasano ponad 5 milionów owiec, a obecnie jedynie 200 tysięcy. W ostatnich latach, gdy duże obszary południowej części kraju leżą odłogiem, być może właśnie pasterstwo będzie szansą na ożywienie rozwoju ziem górskich, w oparciu o dopłaty unijne. "Nasza działalność cieszy się coraz większym zainteresowaniem, tworzy się wręcz moda na turystykę kulturową, która bazuje na ofercie z żywym folklorem i wyrobem produktów regionalnych. Chcemy, żeby po przejściu redyku na tych terenach również przechodził przebiegał międzynarodowy Szlak Kultury Wołoskiej, który rozpocznie się na Morawach w Czechach a kończył się będzie w Transylwanii w Rumunii" - twierdzi Józef Michałek.

tekst: Piotr Kutiak

zdjęcia: Józef Michałek

Wiecej informacji o Redyku można znaleźć na stronie internetowej: www.redykkarpacki.pl.